A vitamini gözler ve görme için bir fayda sağlıyor mu? A vitamini eksikliği körlüğe neden olabilir mi? Çok fazla A vitamini tüketmek tehlikeli mi?
A vitamini ve beta karotenin göz için faydaları, en iyi A vitamini kaynağı olan gıdalar ve A vitamini içeren göz damlalarının olası faydaları hakkındaki bilgiler dahil olmak üzere bu soruların yanıtlarını ve bu önemli antioksidan vitamin hakkındaki diğer faydalı gerçekleri öğrenin.
A vitamini nedir?
A vitamini, gerçekte görme, kemik gelişimi ve bağışıklık sisteminin sağlığı açısından önemli bir rol oynayan bir grup antioksidan bileşiminden oluşmaktadır.
A vitamini ayrıca göz yüzeyinin, mukoza zarlarının ve cildin virüslere karşı etkin birer bariyer görevi görmesine yardımcı olarak, göz enfeksiyonları, solunum sorunları ve diğer bulaşıcı hastalıklara yakalanma riskini azaltır.
Genel olarak, alındığı gıda kaynağına bağlı olarak iki tür A vitamini vardır:
Tatlı patates ve havuç, gözümüze iyi gelen karotenoidlerin harika özellikleridir.
- Hayvani gıdalardan alınan A vitaminine retinol adı verilmektedir. Bu "önceden biçimlendirilmiş" A vitamini türü, vücut tarafından doğrudan kullanılabilir. Retinol A vitamini içeren iyi gıda kaynakları arasında dana ve tavuk ciğeri, tam yağlı süt ve peynir bulunur.
- Renkli meyve ve sebzelerden alınan A vitamini ise gıda hazmedildikten sonra vücut tarafından retinole dönüştürülen "provitamin A" karotenoidleri şeklinde tüketilir. Havuç, tatlı patates, ıspanak, lahana ve kavun, provitamin A karotenoidler açısından zengin gıda kaynaklardır.
Beta karoten, en yaygın ve etkili provitamin A karotenoidlerden biridir.
A vitamini ve beta karotenin göz için faydaları
A vitamini, gözün yüzeyinin (kornea) korunmasına yardımcı olduğu için, iyi görme yetisi açısından esastır.
Çalışmalar, A vitaminli göz damlalarının göz kurumasının tedavisi açısından etkili olduğunu göstermektedir. Nitekim bir çalışmada, A vitamini içeren reçetesiz nemlendirici göz damlalarının kuru göz sendromunun tedavisi için özellikle kuru göz tedavisi için formüle edilmiş daha pahalı göz damlaları kadar etkili olduğu belirlenmiştir.
A vitamininin, en azından diğer antioksidan vitaminlerle birlikte alındığında, makula dejenerasyonuna bağlı görme kaybı riskinin azaltılmasında da rol oynadığı görülmektedir.
Çığır açan Yaşa Bağlı Göz Hastalıkları Çalışmasında (AREDS), hafif veya orta düzeyde makula dejenerasyonu olan ve günlük olarak A vitamini (beta karoten), C vitamini, E vitamini, çinko ve bakır içeren bir multivitamin karışımı tüketen kişilerde altı yıllık bir süre boyunca ileri seviye makula dejenerasyonu gelişme riskinin %25 azaldığı görülmüştür.
Ayrıca, A vitamini ve lutein kombinasyonunun, retinitis pigmentosa (RP) hastalarında görme süresini uzatabildiği görülmektedir. Harvard Üniversitesi Tıp Fakültesi ve ABD’deki diğer üniversitelerin araştırma merkezleri tarafından yürütülen dört yıllık bir çalışmada, günlük olarak A vitamini (15,000 IU) ve lutein (12 mg) tüketen retinitis pigmentosa hastalarında çevresel görüş kaybının bu kombinasyonu tüketmeyen kişilerden daha yavaş olduğu görülmüştür.
Beta karoten vücutta A vitaminine dönüştürüldüğünden, 'provitamin A’nın göz için önceden oluşturulmuş retinol tipi A vitaminiyle aynı faydaları sağlaması muhtemel olsa da bu durumun onaylanması için daha fazla araştırma gereklidir.
A vitamini eksikliği
A vitamini eksikliği, gelişmekte olan ülkelerdeki fakir nüfus arasında sık görülen ve yıkıcı etkileri olan bir durumdur. Dünya Sağlık Örgütüne (DSÖ) göre, her yıl A vitamini eksikliği çeken 250.000 ila 500.000 çocuk kör olmakta ve bu çocukların yarısı da görme yetilerini kaybettikten sonra 12 ay içerisinde hayatlarını kaybetmektedir.
A vitamini eksikliğinin ilk belirtilerinden biri, gece körlüğüdür. Eski Mısır’da gece körlüğünün ciğer yiyerek tedavi edilebildiği görülmüş, daha sonraysa ciğerin zengin bir A vitamini kaynağı olduğu keşfedilmiştir.
A vitamini eksikliği, korneanın çok kurumasına, gözün önünde bulutlanmaya, kornea ülserlerine ve görme kaybına yol açmaktadır. A vitamini eksikliği ayrıca retinada körlüğe kadar gidebilecek hasarlara yol açmaktadır.
A vitamini, enfeksiyona karşı direnç ve sağlıklı bir bağışıklık sistemi için de önemli olduğundan, A vitamini eksikliği solunum yolu ve diğer enfeksiyonlar dolayısıyla ölüme yol açabilmektedir.
A vitamini içeren gıdalar
Çoğu durumda, vitaminleri vitamin takviyeleri yerine sağlıklı ve dengeli bir diyet yoluyla almak daha iyidir.
Zengin A vitamini ve beta karoten kaynaklarından bazıları:
- Dana ciğeri
- Havuç ve havuç suyu
- Tatlı patates
- Kabak
- Tavuk ciğeri
- Ispanak
- Kavun
A vitamini toksisitesi
Hayvani gıda kaynaklarından alınan A vitamini suda çözülmez ve dolayısıyla vücuttan kolayca atılmaz. Bunun yerine vücut yağlarında birikir ve aşırı miktarda tüketilmesi durumunda vücutta fazla birikerek zehirli hale gelebilir.
Meyve ve sebzelerde bulunan beta karoten ve diğer provitamin A karotenoidleri, 'bu A vitamini zehirlenmesi riskini içermez. Bu bileşimler suda çözülür ve vücuttan kolayca atılır, dolayısıyla vejetaryen gıdalardan kaynaklanan A vitamini zehirlenmeleri çok nadirdir.
ABD Tıp Enstitüsüne göre, önceden oluşturulmuş A vitamini için Kabul Edilebilecek Üst Alım Seviyesi 3.000 mikrogram/gündür (Amerikalı yetişkinlerin günde yaklaşım 700 mikrogram olan retinol aktivitesi eşdeğeri (RAE) tüketiminin 4 katından fazla).
A vitamininin (retinol aktivitesi eşdeğerleri) uzun vadede günlük olarak bu seviyenin üzerinde tüketilmesinden kaynaklanabilecek zehirlenme reaksiyonları arasında doğum kusurları, karaciğer rahatsızlıkları, kemik mineral yoğunluğunda osteoporoza yol açabilecek azalma ve merkezi sinir sistemi bozuklukları yer almaktadır.
