Mavi gözler: Mavi Gözlerin Kökeni ve Genetiği
İnsanlarda mavi gözler olmak üzere renkli gözler, kahverengi gözlerden daha az yaygındır. Renkli kontakt lenslerin popüler olmasının bir nedeni de budur. Mavi göz rengi hakkında bilmediğiniz birkaç gerçek:
1. Tüm mavi gözlü insanların ortak bir ataları olabilir
Kopenhag Üniversitesi'ndeki araştırmacılara göre, Avrupa'da 6.000 ila 10.000 yıl önce tek bir kişide meydana gelen genetik bir mutasyon, mavi gözlerin gelişmesine yol açtığını düşünülmekte. Üniversitede Hücresel ve Moleküler Tıp Bölümü'nde doçent ve çalışmanın baş yazarı olarak görev alan Hans Eiberg’e göre, aslında “hepimizin gözleri kahverengiydi”. "Fakat, kromozomlarımızda OCA2 genini etkileyen genetik bir mutasyon, kahverengi göz üretme yeteneğini tam anlamıyla kapatan bir 'anahtar' oluşturmasına neden oldu." demektedir. Göz rengi, gözün irisindeki tek bir pigment türünün (melanin olarak adlandırılır) miktarına bağlıdır. OCA2 geninin yanındaki gende bulunan bu genetik anahtar, iriste melanin üretimini “sınırlayarak" gözleri etkin bir biçimde maviye dönüştürür. Melanin pigmentinin yoğunluğunun azalması oranında göz rengi maviye doğru kayar. Kahve renkli gözler de bulunan melanin miktarı fazla iken, ela renkli gözler veya yeşil renkli gözlü insanların, irislerinde önemli ölçüde daha az melanine sahip olmanın yanı sıra, mavi gözlü insanların melanin üretimi için genetik kodlamalarında sadece küçük bir varyasyon vardır. Kahverengi gözlü insanlar ise DNA'larında melanin üretimini kontrol eden çok sayıda bireysel varyasyona sahiptir. "Eiberg; bu nedenle tüm mavi gözlü insanların aynı ataya bağlı olduğu sonucuna varılabileceğini söylüyor." Tüm mavi gözlü insanlar DNA'larında tamamen aynı noktadan aynı anahtarı miras almıştır." denilebilir. Bu durumda, mavi gözler tek bir kişide meydana gelen genetik bir mutasyonun sonucuysa, bu özellik sadece tek bir kişiden bugün bazı Avrupa ülkelerinin nüfusunun yüzde 20 ila 40'ına kadar nasıl yayıldı? Bir teori, mavi gözler çekici bir özellik olarak kabul edildi ve bu durum, insanların mavi gözlü insanlarla çocuk sahibi olmalarını sağlayarak genetik mutasyonun çoğalmasını sağladı.
2. Mavi gözlerde mavi pigment yoktur
Yukarıda da belirtildiği gibi göz renklerinde olduğu gibi mavi göz rengide melanin adı verilen pigment tarafından belirlenir. Melanin, cildimizin, gözlerimizin ve saçlarımızın rengini kontrol eden kahverengi bir pigmenttir. Gözlerimizin rengi, iriste ne kadar melanin yogunluğu bulunduğuna bağlıdır. Gözde sadece kahverengi pigment bulunur – ela, yeşil veya mavi pigment yoktur. Kahverengi gözler iris içinde en yüksek melanin oranına sahiptir buna karşın mavi gözlerde melanin oranı çok azdır.
3. Çocuğunuzun gözlerinin rengini tahmin edemezsiniz
Bir zamanlar, mavi gözler de dâhil olmak üzere, göz renginin basit bir genetik özellik olduğuna ve bu nedenle ebeveynlerinin gözlerinin rengini ve belki de büyükanne ve büyükbabaların gözlerinin rengini biliyorsanız bir çocuğun göz rengini tahmin edebileceğinize inanılıyordu. Ancak genetikçiler artık göz renginin, bir zamanlar düşündüğünüz gibi bir veya iki genden değil, 16 farklı genden etkilendiğini biliyorlar. Ayrıca, irisin anatomik yapısı da göz rengini bir dereceye kadar etkileyebilmektedir. Dolayısıyla, çocuklarınızın renkli gözlere sahip olup olmayacağından emin olmanız imkansızdır. Sizin ve eşinizin mavi gözleri olsa bile bu, çocuğunuzun gözlerinin de mavi olacağını garanti etmediği gibi, eşlerin kahve renkli gözlü olmaları çocuğun renkli gözlü olmayacağı anlamına gelmez.
4. Doğumda mavi olan gözler yaşam boyunca gözlerin mavi olacağı anlamına gelmez
İnsan gözü, doğum anında tam yetişkin pigment miktarına sahip değildir. Bu nedenle, birçok bebeğin gözleri mavidir, ancak göz erken çocukluk döneminde geliştikçe ve iriste daha fazla melanin üretildikçe göz rengi değişir. Dolayısıyla çocuğunuz "bebeklikteki mavi" göz rengini değişmeye başlarsa ve göz rengi de büyüdükçe yeşil, ela veya kahverengine dönerse şaşırmayın. Çocuklarda göz renginin kesin hali yaklaşık 6.aydan itibaren netleşir ve sabit hale gelir.
5. Mavi gözlerle bağlı riskler
Gözün irisindeki melanin pigmenti, gözün retinasının güneş ışınlarından gelen UV ışınlarından ve yüksek enerjili görünür ("mavi”) ışıktan" ve bu ışınların yapay kaynaklarına karşı gözde oluşabilecek hasardan korunmasına yardımcı olur. Mavi gözler yeşil, ela veya kahverengi gözlerden daha az melanin içerdiği için UV ve mavi ışıktan zarar görmeye karşı daha duyarlı olabilir.
Göz rengi ve göz hastalıkları arasındaki bağlantılarla ilgili olarak, araştırmalar daha koyu iris renginin mavi gözlere kıyasla katarakt riskinde artış ve oküler uveal melanom (bir göz kanseri türü) riskinde azalma ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Fakat yayınlanan çalışmalar üzerinde gerçekleştirilen aynı analizde, göz rengiyle yaşa bağlı makula dejenerasyonu (YBMD) riskindeki artış ile arasında herhangi bir ilişki doğrulanamamıştır.
Yine de, mavi göz rengine sahip birçok insan ışığa karşı duyarlı olduğu ve UV ışınlarının retinalarına zarar verme riski daha yüksek olduğu için, çoğu göz doktoru mavi gözlü insanların güneş ışığına maruz kalmama konusunda daha dikkatli olmalarını önermektedir. UV ve mavi ışıktan kaynaklanan göz hasarı, ömür boyu bu ışınlara maruz kalmanızla ilişkili gibi göründüğü için UV'yi yüzde 100 ve mavi ışığı büyük oranda engelleyen bir güneş gözlüğü kullanımına çocukluk çağından itibaren mümkün olan en kısa sürede başlanmalıdır. Fotokromik gözlük camları, mavi gözleri UV ışınlarından korumanın bir başka mükemmel yoludur. Bu tür gözlük camları, hem içeride hem de dışarıda UV'yi yüzde 100 oranında engeller ve dışarıya çıktığınızda güneş ışığına tepki olarak otomatik olarak koyulaştırır, böylece yanınızda ayrı bir güneş gözlüğü taşımanıza gerek kalmaz.
Ayrıca, fotokromik gözlük camlara yansıma önleyici (anti – refle) kaplama eklenmesi de, tüm aydınlatma koşullarında (gece sürüş dahil) size en iyi görüş performansı ve konforu sağlarken yansıma yapmayan camlarla mavi gözlerinizin görünürlüğünü belirgin hale getirir. Yansıma önleyici (anti – refle) kaplama, dikkat dağıtıcı yansımaları ortadan kaldırmak ve insanların gözlerinizin güzelliğini ve ifade gücünü görmelerini sağlamak için tek odaklı, bifokal ve progresif gözlük camları da dahil olmak üzere tüm gözlük camlarına uygulanabilir ve önerilir.
Bunun dışında, günde birkaç saatinizi bilgisayar, akıllı telefon veya diğer dijital cihazların başında geçiriyorsanız, bu cihazları kullanırken gözlerinizi yüksek enerjili mavi ışıktan koruyan gözlükler takmak da koruyucu bir önlem olabilir. Bilgisayarlar ve akıllı telefonlardan kaynaklı mavi ışığa giderek artan maruziyet ile ilgili riskleri tam olarak öğrenmemiz yıllar alabilir, ancak gözleriniz renkli ise ve özellikle de maviyse, gözlerinizi bu cihazlardan korumak konusunda dikkatli olmanız koruyucu bir önlem olacaktır. Mavi gözler hakkında başka ilginç bir bilgi ise: Araştırmalar, mavi gözlere sahip olmanın, alkol kullanıyorsanız alkol bağımlılığı riskinizi artırabileceğini göstermektedir. Avrupalı Amerikalılar üzerinde gerçekleştirilen bir çalışmada, bu özelliklere sahip kişilerin, daha koyu göz rengine sahip eşleştirilmiş kontrollere kıyasla alkole bağımlı olma olasılıklarının yüzde 83'e kadar daha yüksek olduğu bulunmuştur.
Sayfa yayınlandı 1 Eylül 2020 Salı